Minichaymanta (Josefina Navarro)
NAVARRO, Josefina, FARÍAS, Cecilia (2022). Minichay. Buenos Aires, Argentina, Primor-@primorcuadernos, pp.40.
Jujuy llaqtapipas runasiminchikqa purichkanmi aswan
kallpachakuspa, nisqayta pipas likaspanqa “Chiqapchu kay qillqa likasqay, icha
huk chansallachu?” nispanchá tapukunman. Ñuqapas chaynatachá tapukuyman Minichay harawi libru makiypi kaqtapuni
mana qawaykuspayqa, kay librupi harawikunata manaraq likaykuspayqa. Llapanchikchá
qipachwanchik utisqa umayuqraq Jujuy llaqta wawqipaninchikkuna (masinchikkuna,
yanasunchikkuna) runasimi rimasqankuta yachaykuspanchikqa, ichaqa manayá llapa
Jujuy llaqtachu, Peruwpihinapas wakillanku, aslla, chayna pisilla kaptinkupas
sunqunchikqa quchuykachakunyá, chay karu llaqtakunapipas kichwasimi purisqanta
yachaykuspanchikqa.
Ñuqapas Minichay paqarismanta
pacharaqmi yachani Jujuypipas runasmi purisqantaqa. Arí, chaymantam yanasunchik
Josefina Navarrowan qillqanakuytapas qallarirqani. Pay minkakuwaptinmi
runasimipi harawinkunatapas kastillasimiman tikrarqani. Chay pachamantam
Josefinawanqa aswan asuykanakurqaniku, rimarqanikupas Jujuy llaqtapi
runasimimanta, chaynallataq Universidad Nacional de Jujuypi runasimi
yachachisqanmantapas.
Universidad Nacional de
Jujuypiqa chayraqmi kay simi yachachiy qallarichkan, yanasunchik Josefinawan,
manam Santiago del Esteropihinachu. Santiagopi runasimiqa kallpachasqam
purichkan Sixto Palavecino, Lelia Inés Albarracín, Jorge Alderetes, Héctor René
Tevez (Corocho kuyay sutiwan riqsisqa), Atila Karlovich, Héctor Andreani
quichuistakunapa tanqarisqan, chaymi ninanchik Minichay libruwanmi Jujuypi
runasimi kallpawan tipakyata qallarichkan.
Minichay
simiqa awaypi tukuy ima purichiqmi, awaq machunchikkunapa payanchikkunapa
yuyayninpim tarikun imaynam ñawpa pachakunapi karqa chaynalla. Minichayqa ñawray kulur
qaytukunawan imayna haykayna kawsakusqanchikpas riqsichiy. Nichwantaqmi,
minichayqa harawikunapas awaymi. Sunqunchikmanta qispimuq sumaq simikuna
qispichiy, llaqtanchikpa yuyaynin, yachayninpas harawikunapi away, chaynallataq
tukuy muyuriyninchikpi kaqwan sunquchakuspa takikuna qispichiy,
chaymantaqa qillqaypas. Chaynam Minichay
libru qispimun, llipipipyaq kanchi, sunsunchiq tipakyachiq, may
hamusqanchikmanta yuyarichiwaqninchik.
Kay libruqa iskaypi rakisqam:
qallariqpim kachkan runasimipi harawikuna, qatiqninpiñataqmi kastilla simiman
tikrasqakuna. Chunka harawim paqarimun qintichakunahina, utaq chiwanwayhina,
tukilla qillqasqa, pisi simillawan, ichaqa yuyarichiwanchik ñawpa awaqkunata, llamakuna,
paqukuna mirachiq yakanata (ñawpa machunchikkunapa yuyaynin takyachiq Ritos y tradiciones de Huarochirí librutapas),
chaynallataq qipukunata, ayllupi awaq warmikunatapas.
Minichaypiqa
tinkunkutaqmi harawikunawan sumaqllaña dibuhukuna. Arí, kay tinkuypas awaymi.
Imaynanpi? Josefina Navarropa harawinkunam Cecilia Fariaspa dibuhunkunapi
qawanchik sapa harawipa rantinta. Nisqay allin unanchasqa kanapaq, kaynatapas
niyman: Cecilia Fariasqa sapa harawipa chilinanman sunquchakuspanmi,
harawikunawan kanchirikuspanmi kay libru wallparichiq dibuhunkunata
qispichirqa, chaywanmi Minchayqa
paqarimun wiñaypaq chiqachasqa, Jujuy llaqtapi runasimi rimaqkunapa wipalan
(unanchan).
Away
qallarinapaq Allinta awanapaq Intiman qhawarisun k’intuta phukurisun alkulwan ch’allarisun kukata pichqarisun quwawan q’usñichisun. Pampa Awanaypa pampanpim q’aytukunata allwishaspa pacha mana tarpuyniyuqta ch’inllamanta pacha samaqtapis awaq kani. |
Para comenzar a tejer
Para tejer a la perfección
dirijámonos al Sol.
Ofrezcámosle quintos de coca
aspersiones de alcohol y
mastiquemos hojas de coca. Del
sahumerio, trasciendan las esencias. Pampa
Mientras urdía los hilos en la
extensión florida de la planicie yo tejer solía
la tierra sin siembras la
tierra silenciosa en su descanso. |
Antawaylla
(Apurimaq), iskay waranqa iskaychunka kimsayuq watapa enero killapi
Pablo Landeo Muñoz
Universidad Nacional José María Arguedas,
Andahuaylas
Atuqpa Chupan Riwista.
Comentarios
Publicar un comentario