Minichaymanta (Josefina Navarro)

 




NAVARRO, Josefina, FARÍAS, Cecilia (2022). Minichay. Buenos Aires, Argentina, Primor-@primorcuadernos, pp.40.
                                                                                                                       

 

Jujuy llaqtapipas runasiminchikqa purichkanmi aswan kallpachakuspa, nisqayta pipas likaspanqa “Chiqapchu kay qillqa likasqay, icha huk chansallachu?” nispanchá tapukunman. Ñuqapas chaynatachá tapukuyman Minichay harawi libru makiypi kaqtapuni mana qawaykuspayqa, kay librupi harawikunata manaraq likaykuspayqa. Llapanchikchá qipachwanchik utisqa umayuqraq Jujuy llaqta wawqipaninchikkuna (masinchikkuna, yanasunchikkuna) runasimi rimasqankuta yachaykuspanchikqa, ichaqa manayá llapa Jujuy llaqtachu, Peruwpihinapas wakillanku, aslla, chayna pisilla kaptinkupas sunqunchikqa quchuykachakunyá, chay karu llaqtakunapipas kichwasimi purisqanta yachaykuspanchikqa.

Ñuqapas Minichay paqarismanta pacharaqmi yachani Jujuypipas runasmi purisqantaqa. Arí, chaymantam yanasunchik Josefina Navarrowan qillqanakuytapas qallarirqani. Pay minkakuwaptinmi runasimipi harawinkunatapas kastillasimiman tikrarqani. Chay pachamantam Josefinawanqa aswan asuykanakurqaniku, rimarqanikupas Jujuy llaqtapi runasimimanta, chaynallataq Universidad Nacional de Jujuypi runasimi yachachisqanmantapas.

Universidad Nacional de Jujuypiqa chayraqmi kay simi yachachiy qallarichkan, yanasunchik Josefinawan, manam Santiago del Esteropihinachu. Santiagopi runasimiqa kallpachasqam purichkan Sixto Palavecino, Lelia Inés Albarracín, Jorge Alderetes, Héctor René Tevez (Corocho kuyay sutiwan riqsisqa), Atila Karlovich, Héctor Andreani quichuistakunapa tanqarisqan, chaymi ninanchik Minichay libruwanmi Jujuypi  runasimi kallpawan tipakyata qallarichkan.

      Minichay simiqa awaypi tukuy ima purichiqmi, awaq machunchikkunapa payanchikkunapa yuyayninpim tarikun imaynam ñawpa pachakunapi karqa  chaynalla. Minichayqa ñawray kulur qaytukunawan imayna haykayna kawsakusqanchikpas riqsichiy. Nichwantaqmi, minichayqa harawikunapas awaymi. Sunqunchikmanta qispimuq sumaq simikuna qispichiy, llaqtanchikpa yuyaynin, yachayninpas harawikunapi away, chaynallataq tukuy muyuriyninchikpi kaqwan sunquchakuspa takikuna qispichiy, chaymantaqa  qillqaypas. Chaynam Minichay libru qispimun, llipipipyaq kanchi, sunsunchiq tipakyachiq, may hamusqanchikmanta yuyarichiwaqninchik.

Kay libruqa iskaypi rakisqam: qallariqpim kachkan runasimipi harawikuna, qatiqninpiñataqmi kastilla simiman tikrasqakuna. Chunka harawim paqarimun qintichakunahina, utaq chiwanwayhina, tukilla qillqasqa, pisi simillawan, ichaqa yuyarichiwanchik ñawpa awaqkunata, llamakuna, paqukuna mirachiq yakanata (ñawpa machunchikkunapa yuyaynin takyachiq Ritos y tradiciones de Huarochirí librutapas), chaynallataq qipukunata, ayllupi awaq warmikunatapas.

Minichaypiqa tinkunkutaqmi harawikunawan sumaqllaña dibuhukuna. Arí, kay tinkuypas awaymi. Imaynanpi? Josefina Navarropa harawinkunam Cecilia Fariaspa dibuhunkunapi qawanchik sapa harawipa rantinta. Nisqay allin unanchasqa kanapaq, kaynatapas niyman: Cecilia Fariasqa sapa harawipa chilinanman sunquchakuspanmi, harawikunawan kanchirikuspanmi kay libru wallparichiq dibuhunkunata qispichirqa, chaywanmi Minchayqa paqarimun wiñaypaq chiqachasqa, Jujuy llaqtapi runasimi rimaqkunapa wipalan (unanchan).

 

 

Away qallarinapaq

 

Allinta awanapaq

Intiman qhawarisun

k’intuta phukurisun

alkulwan ch’allarisun

kukata pichqarisun

quwawan q’usñichisun.

 

 

Pampa

 

Awanaypa pampanpim

q’aytukunata allwishaspa

pacha mana tarpuyniyuqta

ch’inllamanta pacha samaqtapis

awaq kani.

 

              Para comenzar a tejer

 

             Para tejer a la perfección

                   dirijámonos al Sol.

          Ofrezcámosle quintos de coca

                  aspersiones de alcohol

           y mastiquemos hojas de coca.

 Del sahumerio, trasciendan las esencias.

 

 

                          Pampa

 

               Mientras urdía los hilos

     en la extensión florida de la planicie

                           yo tejer solía

                   la tierra sin siembras

      la tierra silenciosa en su descanso.

 

     Antawaylla (Apurimaq), iskay waranqa iskaychunka kimsayuq watapa enero killapi

 

Pablo Landeo Muñoz

Universidad Nacional José María Arguedas, Andahuaylas

Atuqpa Chupan Riwista.

Comentarios

Entradas populares